ภาวะเหงือกโตและมะเร็งในช่องปากในเม่นแคระ

“ภาวะเหงือกโตและมะเร็งในช่องปากในเม่นแคระ”
โดย สพ.ญ.ศุภวัลย์ ศรีวิเศษ (หมอบุษ) และ ผศ.น.สพ.ดร. สมโภชน์ วีระกุล (อาจารย์แก้ว)

ปัญหาที่พบมากในเม่นแคระประการหนึ่งคือเหงือกบวม ช่องปากบวมจนผิวรูป และทำให้ปากเผยอ มองจากภายนอกจะเห็นรูปทรงใบหน้าส่วนขากรรไกรผิดรูป ดูผิวเผินก็เหมือนจะเป็นแค่อาการบวมจากช่องปากอักเสบ เหงือกอักเสบ หรือรากฟันอักเสบได้ และมักตอบสองต่อการรักษาในช่วงแรก และประคับประคอง เมื่อไม่รักษาจึงมักจะกำเริบ เพราะส่วนใหญ่เป็นเนื้องอก เนื้องอกในช่องปากที่พบมากที่สุดมักจะเป็นมะเร็งแล้ว ได้แก่ มะเร็งสเควมัสเซลล์ (squamous cell carcinoma) (Raymond and Garner, 2001; Pei-Chi et al., 2003; Okada et al., 2018; Aguila et al., 2019) มากที่สุดถึงร้อยละ 62.9 ขณะที่ไม่ใช่เนื้องอกเลยร้อยละ 29.6 (Aguila et al., 2019) ที่ถูกวินิจฉัยว่าเป็นการบวมแบบภาวะเหงือกโต ซึ่งเกิดจากภาวะเหงือกงอกเกิน (gingival hyperplasia) โดยจะมีการเพิ่มจำนวนขึ้นของเซลล์อย่างผิดปกติ ที่เหลืออีกเล็กน้อยเป็นเนื้องอกชนิดต่างๆ ช่วงอายุที่พบได้บ่อยอยู่ระหว่าง 2-7 ปี แต่สามารถพบในอายุน้อยหรือมากกว่านั้นได้ เป็นปัญหาที่แก้ไขได้ยาก

ข้อสังเกตระหว่างเหงือกโตจากภาวะเหงือกงอกเกินกับมะเร็งสังเกตเบื้องต้นได้ และยังสามารถใช้ในการทดสอบการรักษาได้ โดยพบว่าภาวะเหงือกโตมักตอบสนองต่อการรักษา มักมีขอบเขตและไม่รุกลาม มักจะอาการดีขึ้นและไม่กลับมาเป็นอีกหลังทำการผ่าตัด ขณะที่มะเร็งจะมีการรุกลามเนื้อเยื่อข้างเคียงรุนแรงหรือเร็ว เช่น ต่อมน้ำลาย กระดูก ในแต่ละสัปดาห์ที่ทำการตรวจจะพบการขยายของอาการบวมโตของเหงือกมากขึ้นเรื่อย ๆ จนใบหน้าผิวรูป อย่างไรก็ตาม ควรทำการวินิจฉัยชนิดของเนื้องอกชนิดนั้นเสมอ เพราะมีเนื้องอกที่มีอาการใกล้เคียงกันอยู่ ได้แก่ hemangiosarcoma, peripheral odontogenic fibroma, fibrosarcoma, osteoma, osteosarcoma และ osteochondroma เป็นต้น

แนวทางในการรักษาในเม่นแคระมักทำได้เพียงการประคับประคองการบวม หากพบว่าเป็นภาวะเหงือกโตปกติ จะตอบสนองทางอายุรกรรมและศัลยกรรมได้ดี ขณะที่การรักษามะเร็งนอกจากการรักษาประคับประคองให้มีชีวิตยืนยาว เพื่อให้ยังคงกินอาหารได้ และใช้ชีวิตปกติมากที่สุด และยังพิจารณาใช้เคมีบำบัดบางชนิดเข้าไปลดการเจริญเติบโตของเซลล์ เช่น 5-fluorouracil (5-FU) มีฤทธิ์ในการยับยั้งการจำลองสารรหัสพันธุกรรม ซึ่งพิจารณาใช้รูปแบบครีมทาภายนอก และถึงการใช้เคมีบำบัดเข้าเส้นเลือดดำ และ imiquimod เป็นยาในกลุ่มยาเสริมสร้างภูมิคุ้มกันของร่างกาย ยับยั้งการเจริญของเซลล์เนื้องอก แต่อาจไม่ได้ผลในรายภาวะเหงือกโตในเม่นแคระนี้ ในทางการรักษายังต้องพิจารณาที่การรุกลามของมะเร็ง จึงมักพิจารณาทำศัลยกรรม แต่การผ่าตัดเหงือกและการรุกลามเป็นไปได้ยาก หรือการฉายรังสีในรายที่ผ่าตัดไม่สำเร็จ ซึ่งวิธีสุดท้ายไม่ค่อยนิยม ทำให้โรคนี้เป็นอีกโรคหนึ่งที่ยังมีความท้าทายในการรักษา มีความเสี่ยงจากมะเร็งแพร่กระจายไปยังอวัยวะข้างเคียงและเพิ่มความรุนแรงได้